مذهب شیعه امامیه، امامت را صرفاً یک مقام سیاسی یا اجتماعی نمی‌داند
از لحاظ تاریخی، در شرایط حیات امام معصوم (ع)، هیچ شخصی مقام امامت ندارد، حتی اگر امام حسین (ع) در زمان حیات امام حسن (ع) باشد یا امام حسن (ع) در زمان حیات امام علی (ع).
بررسی تاریخی و کلامی مفهوم انحصاری امامت در حیات امام معصوم (ع)
این گزاره که "از لحاظ تاریخی، در شرایط حیات امام معصوم (ع)، هیچ شخصی مقام امامت ندارد، حتی اگر امام حسین (ع) در زمان حیات امام حسن (ع) باشد یا امام حسن (ع) در زمان حیات امام علی (ع)"، بیانگر یکی از اصول اساسی و مهم در فهم ساختار امامت در مذهب شیعه امامیه است. این اصل ریشه در آموزه‌های قرآنی، روایات نبوی (ص) و سنت و سیره ائمه اطهار (ع) دارد. برای تبیین بهتر این موضوع، لازم است به ابعاد مختلف آن پرداخته شود:
1. مفهوم امامت و نصب الهی:
مذهب شیعه امامیه، امامت را صرفاً یک مقام سیاسی یا اجتماعی نمی‌داند، بلکه آن را منصبی الهی و استمرار نبوت می‌داند. به این معنا که امام، منصوب از جانب خداوند متعال و از طریق پیامبر اکرم (ص) است و وظایفی چون تبیین و تفسیر قرآن کریم، حفظ و نشر معارف دینی، هدایت و راهنمایی امت، و اجرای عدالت را بر عهده دارد. این نصب الهی، امامت را از سایر مقامات و مناصب متمایز می‌سازد.
2. مفهوم انحصاری امامت در هر عصر:
با توجه به اصل نصب الهی، امامت نمی‌تواند همزمان برای دو نفر وجود داشته باشد. زیرا انتخاب و تعیین امام، امری الهی است و تعدد امام در یک زمان، با حکمت الهی و نظم امامت در تضاد خواهد بود. این انحصار به این معنا نیست که سایر ائمه اطهار (ع) در زمان حیات امام حاضر، فاقد فضائل و کمالات هستند، بلکه به این معناست که تنها یک نفر از ایشان، حامل بار سنگین امامت و مسئولیت هدایت مستقیم جامعه است.
3. دلایل نقلی (قرآن و روایات):
آیه اولی الامر:
در آیه 59 سوره نساء، خداوند متعال می‌فرماید: "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم" (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و صاحبان امر خود را). مفسرین شیعه با استناد به روایات متعدد، اولی الامر را همان ائمه اطهار (ع) می‌دانند. این آیه به اطاعت از امام حاضر در هر زمان دلالت دارد و تعدد امام در یک زمان را نفی می‌کند.
روایات نبوی (ص):
روایات متعددی از پیامبر اکرم (ص) در خصوص تعداد ائمه اطهار (ع) و ترتیب آن‌ها وجود دارد. به عنوان مثال، حدیث "الاثنا عشر خلیفة" که در منابع شیعه و سنی نقل شده است، بر وجود دوازده خلیفه (امام) بعد از پیامبر (ص) دلالت دارد. این روایات، نظم و ترتیب مشخصی را برای امامت ائمه (ع) ترسیم می‌کنند و امکان تعدد امام در یک زمان را منتفی می‌سازند.
روایات خاص:
روایاتی وجود دارد که به طور خاص به این موضوع اشاره دارند. به عنوان مثال، در روایاتی از ائمه اطهار (ع) نقل شده است که در زمان حیات امام، تنها او حجت خدا بر روی زمین است و سایر ائمه (ع) از او تبعیت می‌کنند.
4. دلایل عقلی:
وحدت رهبری:
وجود دو رهبر و امام در یک زمان، می‌تواند منجر به تفرقه و اختلاف در جامعه شود. عقل حکم می‌کند که برای حفظ وحدت و انسجام جامعه، باید یک رهبر و امام واحد وجود داشته باشد.
اختلال در نظام امامت:
اگر امامت همزمان برای دو نفر وجود داشته باشد، نظام امامت دچار اختلال می‌شود. زیرا هر کدام از امامان، مدعی هدایت و راهنمایی امت خواهند بود و این امر می‌تواند منجر به سردرگمی و گمراهی مردم شود.
تناقض در ولایت:
ولایت تکوینی و تشریعی که از ویژگی‌های امامت است، نمی‌تواند به صورت همزمان در دو نفر وجود داشته باشد. زیرا این امر می‌تواند منجر به تناقض در احکام و دستورات الهی شود.
5. نقش سایر ائمه (ع) در زمان حیات امام حاضر:
این نکته حائز اهمیت است که سایر ائمه اطهار (ع) در زمان حیات امام حاضر، اگرچه مقام امامت را نداشتند، اما از جایگاه والایی برخوردار بودند. ایشان به عنوان یاران و انصار امام حاضر، نقش مهمی در حفظ و نشر معارف دینی، هدایت و راهنمایی مردم، و تقویت جایگاه امامت ایفا می‌کردند. به عنوان مثال، امام حسین (ع) در زمان حیات امام حسن (ع)، با تمام توان از ایشان حمایت کرد و در راستای اهداف و برنامه‌های ایشان تلاش نمود.
6. بررسی موارد تاریخی:
بررسی تاریخ زندگی ائمه اطهار (ع) نیز موید این اصل است. در طول تاریخ، هیچگاه دیده نشده است که دو امام به صورت همزمان به امامت رسیده باشند. هر امام، بعد از شهادت یا وفات امام قبلی، به امامت رسیده است. این نشان می‌دهد که امامت، یک منصب انحصاری است که تنها به یک نفر در هر زمان تعلق دارد.
7. پاسخ به شبهات:
ممکن است در این زمینه شبهاتی مطرح شود. به عنوان مثال، برخی افراد ممکن است این سوال را مطرح کنند که چرا امام حسن (ع) در زمان حیات امام علی (ع) و یا امام حسین (ع) در زمان حیات امام حسن (ع) به امامت نرسیدند؟ پاسخ این است که امامت، یک منصب الهی است و زمان و شرایط تحقق آن، توسط خداوند متعال تعیین می‌شود. خداوند متعال، هر امامی را در زمان و شرایط مناسب، به امامت منصوب می‌کند.
8. جمع بندی:
با توجه به دلایل نقلی و عقلی، می‌توان نتیجه گرفت که امامت، یک منصب انحصاری است که تنها به یک نفر در هر زمان تعلق دارد. این اصل، یکی از اصول اساسی و مهم در فهم ساختار امامت در مذهب شیعه امامیه است و بر اساس آموزه‌های قرآنی، روایات نبوی (ص) و سنت و سیره ائمه اطهار (ع) استوار است. در زمان حیات امام معصوم (ع)، هیچ شخص دیگری مقام امامت ندارد، حتی اگر آن شخص، امام بعدی باشد. سایر ائمه اطهار (ع) در زمان حیات امام حاضر، اگرچه مقام امامت را نداشتند، اما از جایگاه والایی برخوردار بودند و نقش مهمی در حفظ و نشر معارف دینی ایفا می‌کردند. فهم این اصل، به درک بهتر مفهوم امامت و جایگاه ائمه اطهار (ع) در مذهب شیعه امامیه کمک می‌کند.
